Από το αφήγημα της «υγιούς κουλτούρας κατανάλωσης αλκοόλ» των Ευρωπαίων ως την καταστροφή ορισμένων κοινών οικογενειακών παραδόσεων, η επιστήμη ανατρέπει παλιές απόψεις για το αλκοόλ και τους νέους.

Οι έρευνες απ’ όλο τον κόσμο αρχίζουν να ανατρέπουν μια σειρά από κοινές παραδοχές γύρω από την ηλικία και το αλκοόλ, όπως η ιδέα ότι οι ηπειρωτικοί Ευρωπαίοι έχουν μια πιο υγιή κουλτούρα κατανάλωσης αλκοόλ από ό,τι το Ηνωμένο Βασίλειο ή οι ΗΠΑ και ότι το να επιτρέπεται στους νέους να πίνουν στο σπίτι μαζί με τα γεύματα τους διδάσκει την υπεύθυνη χρήση αλκοόλ.

Το αν αυτή η νέα επιστήμη θα πρέπει να αλλάξει ή όχι τους ισχύοντες νόμους για την κατανάλωση αλκοόλ, είναι ένα πολύπλοκο πολιτικό ζήτημα, αλλά η μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των γεγονότων μπορεί τουλάχιστον να επιτρέψει στις μελλοντικές γενιές να κάνουν μια πιο ενημερωμένη επιλογή σχετικά με τους τρόπους που επιλέγουν να διασκεδάζουν -και μπορεί να βοηθήσει τους γονείς να αποφασίσουν πώς να χειρίζονται το αλκοόλ στο δικό τους σπίτι.

Μικρά σώματα, μεγάλα μυαλά

Ας το ξεκαθαρίσουμε: το αλκοόλ είναι τοξίνη. Οι κίνδυνοι που εγκυμονεί είναι θανατηφόρα ατυχήματα, ηπατική νόσος και πολλά είδη καρκίνου. Ακόμη και μικρές ποσότητες μπορεί να είναι καρκινογόνες, οδηγώντας τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας να δηλώσει ότι «όσον αφορά την κατανάλωση αλκοόλ, δεν υπάρχει ασφαλής ποσότητα που να μην επηρεάζει την υγεία».

Ωστόσο, λίγες δραστηριότητες είναι εντελώς ακίνδυνες και οι κίνδυνοι τείνουν να σταθμίζονται έναντι των απολαύσεων που μπορεί να προσφέρει το αλκοόλ. Επομένως, οι πολιτικές για την υγεία διέπονται από την αρχή του περιορισμού των ζημιών με μέτρια κατανάλωση αλκοόλ.

Στις ΗΠΑ αυτό ορίζεται ως η κατανάλωση όχι περισσότερων από δύο ποτών την ημέρα για τους άνδρες και όχι περισσότερων από ένα ποτό την ημέρα για τις γυναίκες -με πολλές άλλες χώρες να προσφέρουν παρόμοιες οδηγίες. Αν και η μπύρα και το κρασί θεωρούνται συνήθως ως ασφαλέστερα ποτά, όπως αναφέρει η οδηγία των ΗΠΑ, ο τύπος του ποτού δεν είναι ο σημαντικός παράγοντας -αντίθετα, είναι η ποσότητα του αλκοόλ που καταναλώνεται:

«Μια μπύρα 12 ουγγιών έχει περίπου την ίδια ποσότητα αλκοόλ με ένα ποτήρι κρασί πέντε ουγγιών ή ένα σφηνάκι λικέρ 1,5 ουγγιάς». Η νομοθεσία γύρω από την ηλικία αγοράς αλκοόλ ακολουθεί μια παρόμοια λογική περιορισμού της ζημίας: οι νόμοι προστατεύουν τα παιδιά, ενώ επιτρέπουν στους νέους ενήλικες να κάνουν τις δικές τους επιλογές.

Υπάρχουν, ωστόσο, πολλοί λόγοι για τους οποίους το αλκοόλ μπορεί να είναι πιο επικίνδυνο για τους νεότερους ανθρώπους, ακόμη και όταν έχουν περάσει το νόμιμο κατώτατο όριο ηλικίας κατανάλωσης αλκοόλ. Ένας από αυτούς είναι το μέγεθος και το σχήμα του σώματος: οι έφηβοι δεν φτάνουν το ενήλικο ύψος τους μέχρι τα 21, και ακόμη και όταν έχουν σταματήσει να αναπτύσσονται κάθετα, μπορεί να μην έχουν τον όγκο κάποιου 30άρη ή 40άρη.

«Η κατανάλωση ενός ποτηριού αλκοόλ οδηγεί επομένως σε υψηλότερη περιεκτικότητα αλκοόλ στο αίμα για τους νέους απ’ ό,τι για τους ενήλικες», λέει ο Ruud Roodbeen, μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Μάαστριχτ και συγγραφέας του βιβλίου Beyond Legislation, το οποίο εξετάζει τις επιπτώσεις της αύξησης του κατώτατου ορίου ηλικίας κατανάλωσης αλκοόλ.

Το αδύνατο σώμα των εφήβων χαρακτηρίζεται επίσης από υψηλότερη αναλογία κεφαλής-σώματος και αυτές οι σχετικές αναλογίες μπορούν επίσης να επηρεάσουν τη μέθη που βιώνει κάποιος. Όταν πίνετε αλκοόλ, αυτό εισέρχεται στην κυκλοφορία του αίματός σας και εξαπλώνεται στο σώμα σας.

Μέσα σε πέντε λεπτά, φτάνει στον εγκέφαλό σας, περνώντας εύκολα τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό που γενικά προστατεύει τον εγκέφαλό σας από τις βλαβερές ουσίες. «Ένα σχετικά μεγάλο μέρος του αλκοόλ καταλήγει στον εγκέφαλο των νέων ανθρώπων και αυτός είναι ένας ακόμη λόγος για τον οποίο οι νέοι είναι πιο πιθανό να πάθουν δηλητηρίαση από αλκοόλ», λέει ο Roodbeen.

Διαμόρφωση του εγκεφάλου

Εξίσου σημαντικές είναι και οι αλλαγές που συμβαίνουν στο εσωτερικό του κρανίου. Στο παρελθόν, η νευρική ανάπτυξη θεωρούνταν ότι σταματά στις αρχές της εφηβείας, αλλά μια σειρά πρόσφατων ερευνών δείχνει ότι ο εφηβικός εγκέφαλος υφίσταται μια πολύπλοκη επανασύνδεση που δεν τελειώνει τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των 25 ετών.

Οι σημαντικότερες αλλαγές περιλαμβάνουν τη μείωση της «φαιάς ουσίας», καθώς ο εγκέφαλος αφαιρεί τις συνάψεις που επιτρέπουν στο ένα κύτταρο να επικοινωνεί με το άλλο. Ταυτόχρονα, η λευκή ουσία -οι συνδέσεις μεγάλων αποστάσεων που είναι γνωστές ως άξονες και καλύπτονται από ένα μονωτικό λιπαρό περίβλημα- τείνει να πολλαπλασιάζεται. «Είναι κάτι σαν τους υπεραγωγούς του εγκεφάλου», λέει η Lindsay Squeglia, νευροψυχολόγος στο Ιατρικό Πανεπιστήμιο της Νότιας Καρολίνας. Το αποτέλεσμα είναι ένα πιο αποτελεσματικό νευρωνικό δίκτυο που μπορεί να επεξεργάζεται πληροφορίες πιο γρήγορα.

Το μεταιχμιακό σύστημα, που εμπλέκεται με την ευχαρίστηση και την ανταμοιβή, είναι το πρώτο που ωριμάζει. «Αυτές οι περιοχές είναι πλήρως ενήλικες κατά την εφηβεία», εξηγεί η Squeglia. Ο προμετωπιαίος φλοιός, ο οποίος βρίσκεται πίσω από το μέτωπο, ωριμάζει πιο αργά. Αυτή η περιοχή είναι υπεύθυνη για τη σκέψη ανώτερης τάξης -η οποία περιλαμβάνει τη συναισθηματική ρύθμιση, τη λήψη αποφάσεων και τον αυτοέλεγχο. Η σχετική ανισορροπία στην ανάπτυξη αυτών των δύο περιοχών μπορεί να εξηγήσει γιατί οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες τείνουν να είναι πιο ριψοκίνδυνοι από τους ενήλικες.

«Πολλοί άνθρωποι περιγράφουν τον εγκέφαλο των εφήβων ως ένα πλήρως ανεπτυγμένο πεντάλ του γκαζιού χωρίς φρένα», λέει ο Squeglia. Και το «μπάνιο» των νευρώνων μας σε αλκοόλ -το οποίο είναι γνωστό ότι απελευθερώνει την αναστολή- μπορεί μόνο να ενισχύσει αυτό το κυνήγι συγκινήσεων. Για τους ιδιαίτερα ορμητικούς εφήβους, το αλκοόλ μπορεί να δημιουργήσει έναν φαύλο κύκλο κακής συμπεριφοράς και παραβατικότητας. «Τα πιο παρορμητικά παιδιά τείνουν να πίνουν περισσότερο, και στη συνέχεια το ποτό προκαλεί περισσότερη παρορμητικότητα», λέει ο Squeglia.

Σε αρκετά υψηλές συχνότητες και ποσότητες, η κατανάλωση αλκοόλ από τους εφήβους μπορεί να βλάψει τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη του εγκεφάλου. Διαχρονικές μελέτες δείχνουν ότι η πρώιμη κατανάλωση αλκοόλ σχετίζεται με ταχύτερη μείωση της φαιάς ουσίας, ενώ η ανάπτυξη της λευκής ουσίας καθυστερεί. «Αυτοί οι σούπερ αυτοκινητόδρομοι δεν ασφαλτοστρώνονται τόσο πολύ στα παιδιά που αρχίζουν να πίνουν», λέει ο Squeglia.

Οι συνέπειες μπορεί να μην είναι άμεσα εμφανείς στα γνωστικά τεστ -σε έναν νεαρό εγκέφαλο, οι περιοχές που είναι υπεύθυνες για την επίλυση προβλημάτων μπορούν να δουλέψουν λίγο πιο σκληρά για να αναπληρώσουν τα ελλείμματα. Ωστόσο, αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί για πάντα. «Μετά από πολλά χρόνια κατανάλωσης αλκοόλ, βλέπουμε λιγότερη ενεργοποίηση στον εγκέφαλο και χειρότερες επιδόσεις σε αυτά τα τεστ», λέει ο Squeglia.

Η πρώιμη κατανάλωση αλκοόλ μπορεί επίσης να επηρεάσει την ψυχική υγεία και να αυξήσει τον κίνδυνο κατάχρησης αλκοόλ αργότερα στη ζωή. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα άτομα που έχουν οικογενειακό ιστορικό αλκοολισμού -όσο νωρίτερα αρχίζουν, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες να αναπτύξουν οι ίδιοι πρόβλημα αλκοολισμού. Τα γονίδια που σχετίζονται με τον αυξημένο κίνδυνο κατάχρησης αλκοόλ φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη επιρροή κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσιμης περιόδου ανάπτυξης του εγκεφάλου. «Και όσο περισσότερο είναι σε θέση να περιμένει κάποιος, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να εμφανιστούν αυτά τα γονίδια», λέει ο Squeglia.

Το ευρωπαϊκό μοντέλο

Πώς θα μπορούσαν αυτά τα ευρήματα να επηρεάσουν τις επιλογές των εφήβων -και τις αποφάσεις των γονέων τους σχετικά με το πώς και πότε θα τους επιτρέψουν να πίνουν στο σπίτι;

«Το μήνυμά μας είναι να καθυστερήσετε όσο περισσότερο μπορείτε», λέει η Squeglia, «επειδή ο εγκέφαλός σας αναπτύσσεται ακόμη, και να αφήσετε τον εγκέφαλό σας να αναπτυχθεί και να είναι όσο πιο υγιής μπορεί πριν αρχίσετε να εμπλέκεστε σε πράγματα όπως το αλκοόλ και η χρήση άλλων ουσιών».

Το αν αυτή η συμβουλή θα πρέπει να κατοχυρωθεί στο νόμο είναι ένα άλλο θέμα. Η Squeglia λέει ότι, στις δημόσιες ομιλίες της σχετικά με την κατανάλωση αλκοόλ, τα μέλη του ακροατηρίου θέτουν συχνά το ζήτημα του «ευρωπαϊκού μοντέλου κατανάλωσης». Σε ορισμένες χώρες, όπως η Γαλλία, οι ανήλικοι επιτρέπεται να πιουν ένα ποτήρι κρασί ή μπύρα για να συνοδεύσουν ένα οικογενειακό γεύμα.

Ακόμα και εκτός Ευρώπης πολλοί γονείς πιστεύουν ότι η αργή εισαγωγή στο αλκοόλ σε ελεγχόμενο πλαίσιο διδάσκει στους νέους να πίνουν με ασφάλεια και να μειώνουν την κραιπάλη αργότερα, ενώ ο περιορισμός το οδηγεί να γίνει ένας δελεαστικός «απαγορευμένος καρπός».

Αυτό είναι ένας μύθος. «Οι έρευνες έχουν δείξει ότι όσο πιο επιεικής είναι ένας γονέας με τη χρήση αλκοόλ, τόσο πιο πιθανό είναι το παιδί να έχει προβλήματα με το αλκοόλ αργότερα στη ζωή του», λέει η Squeglia. Μια ολοκληρωμένη ανασκόπηση δείχνει ότι, αντίθετα με την πεποίθηση περί «απαγορευμένων φρούτων», «οι γονείς που επιβάλλουν αυστηρούς κανόνες που σχετίζονται με τη χρήση αλκοόλ από τους εφήβους συνδέονται σε συντριπτικό βαθμό με λιγότερη κατανάλωση αλκοόλ και λιγότερες επικίνδυνες συμπεριφορές που σχετίζονται με το αλκοόλ».

Τα περισσότερα στοιχεία δείχνουν ότι οι αυστηρότεροι νόμοι για την κατανάλωση αλκοόλ, με μεγαλύτερο κατώτατο όριο ηλικίας για την αγορά, ενθαρρύνουν επίσης την πιο υπεύθυνη κατανάλωση. Σκεφτείτε μια μελέτη του Alexander Ahammer στο Πανεπιστήμιο Johannes Kepler Linz στην Αυστρία, όπου οποιοσδήποτε άνω των 16 ετών μπορεί να αγοράσει νόμιμα μπύρα ή κρασί. Αν οι αυστηρότεροι νόμοι αυξάνουν μόνο την επιθυμία για ποτό, τότε θα περίμενε κανείς ότι η Αυστρία θα είχε μια πιο υγιή κουλτούρα κατανάλωσης αλκοόλ από τις ΗΠΑ -όπου η ελάχιστη νόμιμη ηλικία κατανάλωσης είναι τα 21 έτη. Αλλά αυτό δεν ισχύει.

Και στις δύο χώρες παρατηρείται αύξηση της κραιπάλης στην κατανάλωση αλκοόλ αφού κάποιος περάσει την ελάχιστη ηλικία. «Αλλά αυτό το άλμα ήταν 25% υψηλότερο στην Αυστρία στα 16 από ό,τι στις ΗΠΑ στα 21», λέει ο Ahammer. Η αναμονή, με άλλα λόγια, φάνηκε να ενθαρρύνει την πιο υπεύθυνη συμπεριφορά όταν οι Αμερικανοί είχαν τη δυνατότητα να αγοράζουν ποτά νόμιμα.

Ερωτώντας τους συμμετέχοντες σχετικά με τη συμπεριφορά τους, ο Ahammer διαπίστωσε ότι οι αντιλήψεις των Αυστριακών για τους κινδύνους που συνδέονται με την κατανάλωση αλκοόλ άλλαξαν δραματικά καθώς περνούσαν τα δέκατα έκτα γενέθλιά τους. «Όταν το αλκοόλ γίνεται νόμιμο, οι έφηβοι το αντιλαμβάνονται ως πολύ λιγότερο επικίνδυνο από ό,τι πριν», λέει ο Ahammer. Στα 16 αυτή η ψευδής αίσθηση ασφάλειας μπορεί να είναι επικίνδυνη, ενώ στα 21, ο πιο ώριμος εγκέφαλος είναι κάπως καλύτερα εξοπλισμένος για να χειριστεί το ποτό του.

Ούτε η ιδέα μιας υγιούς ευρωπαϊκής κουλτούρας κατανάλωσης αλκοόλ ισχύει σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τα στοιχεία δείχνουν ότι οι μισοί από όλους τους καρκίνους που οφείλονται στο αλκοόλ στην ευρωπαϊκή περιοχή προκαλούνται από ελαφριά και μέτρια κατανάλωση αλκοόλ.

Δεδομένων των επιστημονικών στοιχείων, θα πρέπει οι κυβερνήσεις να ορίσουν το νόμιμο κατώτατο όριο ηλικίας στα 25 έτη και άνω -όταν ο εγκέφαλος έχει σταματήσει να αναπτύσσεται; Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι δεν είναι τόσο απλό, καθώς τα οφέλη για τη δημόσια υγεία πρέπει να εξισορροπηθούν με τις αντιλήψεις των ανθρώπων για την προσωπική ελευθερία.

«Νομίζω ότι υπάρχει αυτή η πολύ μικρή όρεξη του κοινού για μια ηλικία κατανάλωσης αλκοόλ στα 25 έτη», λέει ο James MacKillop, ο οποίος μελετά τη συμπεριφορά εθισμού στο Πανεπιστήμιο McMaster στο Χάμιλτον του Οντάριο. «Οι υψηλές ελάχιστες νόμιμες ηλικίες γίνονται αντιληπτές ως πατερναλιστικές και μπορεί να θεωρηθούν υποκριτικές, αν η νόμιμη ηλικία ενηλικίωσης για την ψήφο ή η νόμιμη ηλικία για τη στρατιωτική θητεία είναι τα 18 ή τα 19 έτη». Ο Ahammer συμφωνεί. «Κάποια στιγμή θα πρέπει να επιτρέψουμε στους ανθρώπους να πάρουν τις δικές τους αποφάσεις».

Αντ’ αυτού, ο MacKillop προτείνει ότι οι έφηβοι θα μπορούσαν να λαμβάνουν καλύτερη εκπαίδευση σχετικά με τους κινδύνους του αλκοόλ και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να επηρεάσει τον εγκέφαλο που ωριμάζει. «Το να υποθέσουμε απλώς ότι οι άνθρωποι θα αναπτύξουν με φυσικό τρόπο υπεύθυνες συνήθειες όσον αφορά αυτά τα ναρκωτικά είναι μια αρκετά αισιόδοξη υπόθεση», λέει.