Η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας αποτέλεσε ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα των ελληνιστικών χρόνων. Φαίνεται πως η ιδέα για την ίδρυση ενός κέντρου επιστημονικών ερευνών και μίας βιβλιοθήκης που θα περιείχε κείμενα από όλο τον τότε γνωστό κόσμο ανήκε στον Δημήτριο Φαληρέα.
Ο Δημήτριος Φαληρεύς έφτασε στην Αίγυπτο το 297 π.Χ. για να υπηρετήσει τον Πτολεμαίο Σωτήρα και τον έπεισε να χτίσει στην Αλεξάνδρεια το Μουσείο, τον πρώτο ναό αφιερωμένο στις τέχνες και τις επιστήμες, και τη Βιβλιοθήκη.
Πόσα βιβλία φιλοξενήθηκαν στη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας;
Υπάρχουν διάφορες μαρτυρίες για το μέγεθος της Βιβλιοθήκης και τον αριθμό των βιβλίων-κυλίνδρων που στεγάζονταν στη Βιβλιοθήκη. Ο Σενέκα έκανε λόγο για 40.000 βιβλία, ο Αμμιανός Μαρκελλίνος για 700.000 τόμους, ο Επιφάνιος παραδίδει τον 4ο π.Χ. αιώνα πως ο Δημήτριος Φαληρεύς είχε συγκεντρώσει 54.800 βιβλία. Ακόμη, τον 12ο αιώνα ο Βυζαντινός ερευνητής John Tzetzes, στα «Προλεγόμενα του Αριστοτέλη» παρουσιάζει κάποιες λεπτομέρειες για τον κατάλογο με τα ποιήματα του Καλλίμαχου. Ο κατάλογος περιλαμβάνει περίπου 500.000 παπύρους στη Μεγάλη Βιβλιοθήκη και 42.000 σε άλλη δημόσια βιβλιοθήκη.
Η αρχιτεκτονική της Βιβλιοθήκης
Η Βιβλιοθήκη αποτελούσε μέρος ενός πολιτιστικού κέντρου της Αλεξάνδρειας και βρισκόταν μέσα σε έναν ναό. Αποτελούνταν από μία αίθουσα και μία στοά, όπου οι διδασκόμενοι συζητούσαν καθώς έκαναν περίπατο.
Το εσωτερικό μέρος της Βιβλιοθήκης αποτελούταν από τέσσερις αίθουσες, στις τρεις από αυτές ίσως φυλάσσονταν οι πάπυροι, ενώ στην τέταρτη, που ήταν και μεγαλύτερη, βρισκόταν το αναγνωστήριο, αλλά μπορεί και να λειτουργούσε και ως καθιστικό.
Το Σεραπείο
Την εποχή του Πτολεμαίου Γ΄ δημιουργήθηκε παράρτημα της Βιβλιοθήκης προκειμένου να στεγάσει έναν μεγάλο όγκο βιβλίων και να αποτελέσει ταυτόχρονα ερευνητικό κέντρο. Το παράρτημα ενσωματώθηκε στο ναό του Σέραπι και λειτούργησε σαν πλήρης βιβλιοθήκη.
Η καταστροφή της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας
Μέχρι σήμερα έχουν παρατεθεί αρκετές εκδοχές για το πώς καταστράφηκε η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Το σίγουρο πάντως είναι πως από όλο τον πλούτο της Ελληνικής Γραμματείας και των Αιγυπτιακών, Εβραϊκών, Περσικών κ.λπ κειμένων διασώθηκε μόνο το 10%.
Μια πρώτη εκδοχή θέλει η αρχή να έγινε από τον Ιούλιο Καίσαρα το 48 π.Χ., όταν καταδίωκε τον πολιτικό αντίπαλό του, τον Πομπήιο. Εκείνη την εποχή η Αίγυπτος βρισκόταν σε εμφύλια διαμάχη μεταξύ της Κλεοπάτρας και του αδερφού της Πτολεμαίο ΙΓ΄ για τη διαδοχή στο θρόνο. Στην εμπόλεμη διαμάχη που ξέσπασε στη συνέχεια, φαίνεται πως ο Ιούλιος Καίσαρας υποστηρίζοντας την Κλεοπάτρα πυρπόλησε τα πλοία των αντιπάλων, αλλά η φωτιά επεκτάθηκε γρήγορα και στα κτήρια της παραλίας. Αποτέλεσμα της πυρκαγιάς ήταν να καούν, σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες, και 40.000 βιβλία.
Μια δεύτερη θεωρία υποστηρίζει πως η καταστροφή επήλθε από τους Χριστιανούς. Την εποχή της αυτοκρατορίας του Θεοδοσίου, οι Χριστιανοί στην Αίγυπτο αναζητούσαν χώρους για τις λειτουργίες τους. Έτσι, ο Θεοδόσιος παραχώρησε στον Πατριάρχη Θεόφιλο ύστερα από μεγάλες πιέσεις τον παλιό ναό του Βάκχου.
Επειδή, όμως, θεωρήθηκε πως οι Χριστιανοί προέβαιναν σε άσεμνες τελετές, εξεγέρθηκαν εναντίον τους οι ειδωλολάτρες. Αποτέλεσμα της εξέγερσης ήταν να κλειστούν οι ειδωλολάτρες στο Σεραπείο και οι Χριστιανοί να τους επιτεθούν, καταστρέφοντας τα πάντα στο πέρασμά τους.
Μια τρίτη θεωρία θέλει ως υπαίτιους της καταστροφής τους Άραβες, που κατέκτησαν την Αίγυπτο τον 7ο αιώνα μ.Χ. Όταν όμως έφτασαν οι Άραβες στην Αίγυπτο, είχαν ήδη προηγηθεί μεγαλύτερες καταστροφές και απλώς με την παρουσία τους επισφραγίστηκε το τέλος της πνευματικής παρουσίας στην Αλεξάνδρεια.
Το μόνο βέβαιο είναι ότι η Βιβλιοθήκη καταστράφηκε, αλλά δεν έχει προσδιοριστεί ούτε ο τρόπος της καταστροφής ούτε ασφαλώς και ο ακριβής χρόνος.
