Γράφει ο Πέτρος Μπακάκος, Καθηγητής Πνευμονολογίας ΕΚΠΑ, Γενικός Γραμματέας Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας

Το άσθμα αποτελεί ένα πρόβλημα των πνευμόνων που μπορεί να ταλαιπωρεί τους πάσχοντες όλο τον χρόνο

Το άσθμα είναι ένα από τα συχνότερα νοσήματα του αναπνευστικού που εκδηλώνεται με επαναλαμβανόμενα επεισόδια συριγμού, βήχα, δύσπνοιας και βάρους στο στήθος. Τα συμπτώματα του άσθματος μπορεί να έχουν εποχική κατανομή (συνήθως άνοιξη – φθινόπωρο) ή να εκδηλώνονται σε όλη τη διάρκεια του έτους. Το χαρακτηριστικό τους είναι ότι παρουσιάζουν διακυμάνσεις στον χρόνο είτε ως προς την εμφάνιση, είτε ως προς την ένταση και τη συχνότητά τους. Αρκετά συχνά τα συμπτώματα εμφανίζονται τη νύχτα ή νωρίς το πρωί. Εκλυτικοί παράγοντες για τα συμπτώματα του άσθματος είναι τα αλλεργιογόνα, ερεθιστικές ουσίες, ο κρύος αέρας, οι λοιμώξεις του αναπνευστικού (συνήθως ιογενείς), η σωματική άσκηση και η λήψη φαρμάκων (όπως οι β-αποκλειστές, η ασπιρίνη και άλλα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη), σύμφωνα με το 

Πρόκειται για χρόνια πάθηση και ο υποκείμενος παθοφυσιολογικός μηχανισμός είναι η φλεγμονή των αεραγωγών. Στην Ελλάδα το 8,6% του γενικού πληθυσμού έχει άσθμα και μάλιστα η νόσος είναι συχνότερη στην Αττική, στην Πελοπόννησο και την Κρήτη. Παγκοσμίως τα ποσοστά ποικίλλουν και επηρεάζονται από την ηλικία, το φύλο, γεωγραφικές και φυλετικές διαφορές και κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες.

Η διάγνωση του άσθματος βασίζεται κυρίως στη συμβατή με τη νόσο συμπτωματολογία. Ωστόσο, τεκμηριώνεται με τη λειτουργική δοκιμασία της σπιρομέτρησης πριν και μετά τη χορήγηση βρογχοδιαστολής με την ανεύρεση σημαντικής αναστρεψιμότητας (αύξηση του FEV1 κατά 12% και 200ml μετά από χορήγηση βρογχοδιασταλτικού φαρμάκου). Εναλλακτικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί η διακύμανση της μέγιστης εκπνευστικής ροής [PEFR] με τη χρήση ροομέτρου. Σε περιπτώσεις διαγνωστικής δυσκολίας χρησιμοποιούνται ειδικές δοκιμασίες πρόκλησης που αξιολογούν τη βρογχική υπεραντιδραστικότητα (μεταχολίνη, μανιττόλη, ισταμίνη) ή ειδικές δοκιμασίες άσκησης για το άσθμα σε αθλητές.

Οι θεραπευτικοί στόχοι

Ο βασικός στόχος της θεραπείας είναι η επίτευξη του ελέγχου που περιλαμβάνει:

-Ο ασθενής να μην έχει (ή να έχει ελάχιστα) συμπτώματα άσθματος.

-Να μην ξυπνάει τη νύχτα λόγω του άσθματος.

Άσθμα: Οι παράγοντες που το πυροδοτούν – Το προφίλ των ασθενών στην Ελλάδα

-Να μην έχει (ή να έχει ελάχιστη) ανάγκη να χρησιμοποιήσει φάρμακα ανακούφισης

-Να μπορεί να κάνει τις συνηθισμένες σωματικές, κοινωνικές δραστηριότητες.

-Να μην έχει καθόλου (ή να έχει πολύ σπάνιες) κρίσεις άσθματος.

Η θεραπεία περιλαμβάνει γενικά και ειδικά μέτρα. Στα γενικά ανήκουν η αποφυγή έκθεσης στα αλλεργιογόνα και σε δυσμενείς περιβαντολλογικές συνθήκες και άλλους ερεθιστικούς παράγοντες που δρουν εκλυτικά στα συμπτώματα του άσθματος και η διακοπή του καπνίσματος. Στα ειδικά περιλαμβάνεται η φαρμακευτική αγωγή. Τα αντιασθματικά φάρμακα συνήθως δίνονται με τη μορφή εισπνοών και διακρίνονται σε ανακουφιστικά και ρυθμιστικά. Η βάση της ρυθμιστικής θεραπείας του άσθματος είναι τα εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή, που θα πρέπει να λαμβάνονται καθημερινά. Άλλα ρυθμιστικά φάρμακα είναι οι β2-διεγέρτες μακράς δράσης, η μοντελουκάστη και τα αντιχολινεργικά. Οι ασθενείς με σοβαρό άσθμα μπορεί να λαμβάνουν νεότερες βιολογικές θεραπείες ενώ μικρό πια ποσοστό έχει ανάγκη λήψης συστηματικών κορτικοστεροειδών (από το στόμα) στη χαμηλότερη δυνατή δόση λόγω των παρενεργειών που προκαλούν.

Ένοχα αλλεργιογόνα

Όταν οι ασθενείς με άσθμα εμφανίζουν συμβατό ιστορικό με παρουσία ευαισθησίας σε αλλεργιογόνα και κυρίως με πρόκληση ή επιδείνωση συμπτωμάτων μετά την έκθεση σε αυτά, θα πρέπει να υποβάλλονται σε αλλεργικές δοκιμασίες με σκοπό την ταυτοποίηση αυτών. Τα συνηθέστερα αλλεργιογόνα είναι τα ακάρεα της οικιακής σκόνης, οι γύρεις των λουλουδιών, το τρίχωμα των ζώων (κυρίως της γάτας) και οι μύκητες.

Ασκησιογενές άσθμα

Η άσκηση είναι ένας από τους πιο γνωστούς παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν στην εμφάνιση ή επιδείνωση συμπτωμάτων άσθματος τόσο στους ενήλικες όσο και στα παιδιά. Τα συμπτώματα εμφανίζονται είτε κατά τη διάρκεια της άσκησης είτε μερικά λεπτά μετά το τέλος της και δεν διαφέρουν από τα γενικά συμπτώματα του άσθματος.

Πολύ συχνά η άσκηση είναι ο μοναδικός εκλυτικός παράγοντας ασθματικών συμπτωμάτων και τότε μιλάμε για το άσθμα κατά την άσκηση ή ασκησιογενές άσθμα. Αυτό είναι πιο συχνό σε αθλητές υψηλών επιδόσεων και κυρίως σε αερόβια αθλήματα. Για τη διάγνωση του άσθματος που επάγεται από την άσκηση χρησιμοποιούνται ειδικές δοκιμασίες άσκησης. Η παρουσία άσθματος δεν αποτελεί λόγο αποφυγής της άσκησης. Απαραίτητη είναι η σωστή και έγκαιρη διάγνωση, η εκτίμηση της βαρύτητας του άσθματος και η χορήγηση της κατάλληλης θεραπείας από τον ειδικό γιατρό. Σημειωτέον ότι το άσθμα είναι η συχνότερη χρόνια νόσος μεταξύ των αθλητών των Ολυμπιακών Αγώνων. Επίσης, συμπτώματα άσθματος μπορεί να εμφανίσουν με εκλυτικό αίτιο την άσκηση και άτομα που δεν έχουν άσθμα, γι’ αυτό και πλέον χρησιμοποιείται διεθνώς ο όρος «επαγόμενος από την άσκηση βρογχόσπασμος» αντί του «επαγόμενο από την άσκηση άσθμα». Ο «επαγόμενος από την άσκηση βρογχόσπασμος» είναι συχνότερος σε ασθενείς με σοβαρό ή μη ελεγχόμενο άσθμα και αφορά το 7%-20% του γενικού πληθυσμού.

Παχυσαρκία και σοβαρή νόσος

Η παχυσαρκία είναι ένα από τα νοσήματα που σχετίζονται με αυξημένη επίπτωση βρογχικού άσθματος και οι παχύσαρκοι ασθενείς παρουσιάζουν χειρότερο έλεγχο των συμπτωμάτων της νόσου και χειρότερη ποιότητα ζωής.

Το σοβαρό άσθμα αφορά ευτυχώς ένα μικρό ποσοστό ασθματικών ασθενών που η νόσος τους δεν μπορεί να ελεγχθεί παρά τη θεραπεία η οποία κατά κανόνα περιλαμβάνει υψηλές δόσεις εισπνεόμενων κορτικοστεροειδών και τουλάχιστον ένα ακόμη ρυθμιστικό φάρμακο. Για να τεκμηριωθεί ότι ένας ασθενής πάσχει από σοβαρό άσθμα πρέπει να έχουμε διασφαλίσει ότι λαμβάνει σωστά τη θεραπεία του, να έχουμε αποκλείσει άλλες εναλλακτικές διαγνώσεις και να έχουμε θεραπεύσει συνοδά νοσήματα που μπορεί να επηρεάζουν το άσθμα (π.χ. γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, χρόνια παραρινοκολπίτιδα, άγχος/κατάθλιψη). Τέτοιοι ασθενείς προτείνεται να παρακολουθούνται σε ειδικά κέντρα με εμπειρία στο σοβαρό άσθμα.

Επειδή η θεραπεία του άσθματος είναι συχνά αποτελεσματική και οδηγεί σε εξάλειψη των συμπτωμάτων, ειδικά στην ήπια-μέτρια νόσο που αποτελεί >90% του πληθυσμού των ασθματικών, λιγότεροι από το 50% αυτών συμμορφώνονται με τις οδηγίες που δίνει ο θεράπων ιατρός. Επειδή νιώθουν καλά και είναι ασυμπτωματικοί διακόπτουν τη φαρμακευτική αγωγή από μόνοι τους. Αυτό συχνά οδηγεί σε υποτροπή των συμπτωμάτων και μερικές φορές σε σοβαρή και ευτυχώς σπάνια απειλητική για τη ζωή παρόξυνση. Η σχέση ιατρού-ασθενούς παραμένει κομβική και η εξήγηση των οδηγιών της διαχείρισης του άσθματος βοηθά στην καλύτερη συμμόρφωση του ασθενούς.