Τις καινοτόμες διατάξεις του νομοσχεδίου για την αναμόρφωση του κληρονομικού δικαίου παρουσίασαν ο υπουργός Δικαιοσύνης Γιώργος Φλωρίδης και ο υφυπουργός Δικαιοσύνης Ιωάννης Μπούγας, μαζί με τον ομότιμο καθηγητή της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ Απόστολο Γεωργιάδη, ο οποίος ήταν ο επικεφαλής της επιτροπής που επιφέρει τις αλλαγές 80 χρόνια από την πρώτη εφαρμογή του. 

Το νομοσχέδιο θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση μέχρι την είσοδο του νέου έτους, ενώ η εφαρμογή του θα ξεκινήσει το πρώτο εξάμηνο του 2026.

Ειδικότερα, πολυεπίπεδες και καινοτόμες αλλαγές στο κληρονομικό δίκαιο, 80 χρόνια μετά από την πρώτη εφαρμογή του περιλαμβάνονται στο νέο νομοσχέδιο που επεξεργάστηκε ειδική επιτροπή υπό την προεδρία του Απόστολου Γεωργιάδη.

Οι νέες διατάξεις ανακοινώθηκαν στο υπουργείο Δικαιοσύνης με τον υπουργό να επισημαίνει ότι πρόκειται «για άρτιο επιστημονικό πόνημα» και τον Ιωάννη Μπούγα να τονίζει τη σημασία του νέου κληρονομικού δικαίου για τους πολίτες και την οικονομία. Για τις νέες διατάξεις αναφέρθηκε λεπτομερώς ο Απόστολος Γεωργιάδης.

Κληρονομικές συμβάσεις

Προβλέπονται δύο είδη κληρονομικών συμβάσεων: Μία κατά την οποία ο διαθέτης (πολίτης που αφήνει την κληρονομιά του) κάνει τη σύμβαση, ενώ ζει και αφήνει την κληρονομιά του μετά θάνατον. Γι αυτό μέχρι να φύγει από τη ζωή μπορεί να διαχειρίζεται ο ίδιος τα περιουσιακά του στοιχεία.

Και δεύτερο, η σύμβαση με την οποία ένας που έχει κληρονομικό δικαίωμα παραιτείται από την κληρονομιά εν ζωή για διάφορους λόγους. Δηλώνει δηλαδή ότι δεν επιθυμεί να κληρονομήσει κάτι που δικαιούται.

Εξ αδιαθέτου διαδοχή

Αυξάνεται το ποσοστό του επιζώντος συζύγου στο 33% όταν κληρονομεί και υπάρχει μόνον ένα παιδί. Αντίθετα όταν τα παιδιά είναι δύο ή περισσότερα, τότε ο επιζών σύζυγος κληρονομεί το 25% και τα παιδιά το υπόλοιπο.

Αν όμως δεν υπάρχουν παιδιά ο επιζών σύζυγος θα κληρονομεί πριν από τους γονείς (αν υπάρχουν του ανθρώπου που έφυγε από τη ζωή) από πρώτα ξαδέλφια η άλλους συγγενείς που έχουν κληρονομικό δικαίωμα.

Σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης

Με το νέο νομοσχέδιο τα ίδια δικαιώματα επιζώντος συζύγου έχουν και εκείνοι που έχουν κάνει σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης. 

Επίσης, ειδική διάταξη υπάρχει και δίνει πλήρες κληρονομικό δικαίωμα στον επιζώντα σύντροφο (όταν δεν υπάρχει σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης), όταν δεν υπάρχουν άλλοι συγγενείς που έχουν κληρονομικό δικαίωμα και η περιουσία του θανόντος θα πάει στο δημόσιο. Τότε η κληρονομιά πάει στον επιζώντα σύντροφο, εφόσον ζούσαν μαζί τουλάχιστον τρία χρόνια. Για να πάρει σε αυτή την περίπτωση την κληρονομία οφείλει να κάνει αίτηση μέσα σε τέσσερις μήνες από τον θάνατο του διαθέτη.
 

Παράλληλα, μπορεί ο σύντροφος ενός ανθρώπου που φεύγει από τη ζωή να χρησιμοποιεί την κοινή τους κατοικία για ένα χρόνο, ενώ αν έχουν μαζί παιδιά τότε μπορεί στο κοινό σπίτι μείνει η οικογένεια για μεγάλο διάστημα.

Διαθήκες

Διατηρούνται οι ιδιόγραφες, παρά τα όσα περί αντιθέτου δημοσιοποιήθηκαν. Οι διαθήκες αυτές για να ισχύσουν θα πρέπει να ελεγχθούν για τη γνησιότητά τους με μάρτυρες και πραγματογνώμονες, όταν προσκομίζονται σε συμβολαιογράφο από συγγενείς που δεν είναι παιδιά η σύζυγοι. Το ίδιο θα γίνεται και όταν προσκομίζονται στο συμβολαιογράφο από παιδιά η επιζώντα σύζυγο αν έχει περάσει ένας χρόνος από τον θάνατο του διαθέτη.

Παράλληλα δίνεται η δυνατότητα να μπορεί να συντάσσει διαθήκη πρόσωπο που έχει συμπληρώσει το 16ο έτος τηςηλικίας του. Κάτι τέτοιο ως σήμερα δεν μπορούσε να γίνει.

Τα άτομα με προβλήματα αναπηρίας θα μπορούν με τη βοήθεια της τεχνολογίας (φωνητική υποστήριξη κ.λπ.) να συντάσσουν διαθήκη.

Μία από της βασικές ρυθμίσεις του νομοσχεδίου, που απαγορεύει τη διαθήκη σε άτομα που νοσηλεύονται σε νοσοκομείο, οίκους ευγηρίας, ιδρύματα περίθαλψης κ.λπ., προς άτομα που υπηρετούν ή έχουν άμεση σχέση με την διοίκηση αυτών των ιδρυμάτων η παρέχουν υπηρεσίες σε αυτά.

Επίσης, εισάγεται ο θεσμός της αυτοδίκαιης κληρονομικής ανικανότητας εφόσον υπάρχει προηγούμενη ποινική καταδίκη του κληρονομούμενου κατά της ζωής, υγείας, ή γενετήσιας ελευθερίας του διαθέτη (του ανθρώπου που κληρονομείται).

Αποποιήσεις κληρονομιάς

Αλλάζει ριζικά το κληρονομικό δίκαιο στο θέμα της αποποίησης κληρονομιάς: Στο μέλλον ο κληρονόμος δεν θα επιβαρύνεται οικονομικά με τη δική του περιουσία για τα χρέη της περιουσίας που κληρονομεί. Αυτό θα συμβάλλει καθοριστικά στον περιορισμό των αποποιήσεων κληρονομιών που συμβαίνει σήμερα κατά κόρον και θα αξιοποιούνται περιουσίες και επιχειρήσεις που απαξιώνονται.

Γιώργος Φλωρίδης

Ο υπουργός Δικαιοσύνης κ. Φλωρίδης επισήμανε ότι «αυτό το έργο το οποίο παρελήφθη από εμάς θεωρούμε ότι ξεφεύγει από τα όρια του χαρακτηρισμού του ως σημαντικού. Είναι πραγματικά ένα άρτιο επιστημονικό επίτευγμα το οποίο πιστεύουμε ότι θα υπηρετήσει την ελληνική κοινωνία και την ελληνική οικονομία για τις επόμενες αρκετές δεκαετίες».

Ακόμη, ο κ. Φλωρίδης, ανέφερε: Το γεγονός ότι το κληρονομικό δίκαιο σε αυτά τα 80 χρόνια δεν αναθεωρήθηκε σχεδόν καθόλου δείχνει το πόσο αναγκαίο ήταν να γίνει αυτό που παρουσιάζουμε σήμερα».

Το 1930 ο Ελευθέριος Βενιζέλος συνέστησε την νομοπαρασκευαστική επιτροπή για τη σύνταξη του Αστικού Κώδικα σημαντικό κεφάλαιο του οποίου είναι το κληρονομικό δίκαιο. Ο Αστικός Κώδικας τέθηκε σε ισχύ το 1946.

Ογδόντα χρόνια μετά, προχωράμε στην αναμόρφωση του κληρονομικού δικαίου με ένα πλέγμα διατάξεων που το εκσυγχρονίζουν και το προσαρμόζουν στις σύγχρονες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες.

Στο υπουργείο Δικαιοσύνης είμαστε ευτυχείς που ο ομότιμος καθηγητής και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών Απόστολος Γεωργιάδης αποδέχθηκε την πρόταση μας και ανέλαβε πρόεδρος της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής η οποία αποτελούμενη από σημαντικούς ακαδημαϊκούς και δικαστικούς λειτουργούς, καθηγητές των νομικών σχολών της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας κατήρτισε και μας παρέδωσε ένα άρτιο επιστημονικό πόνημα.

Το εξαιρετικό αποτέλεσμα αυτής της εργασίας προγραμματίζουμε να γίνει νόμος του κράτους το πρώτο τρίμηνο του 2026.

Αυτό το έργο το οποίο παρελήφθη από εμάς θεωρούμε ότι ξεφεύγει από τα όρια του χαρακτηρισμού του ως σημαντικού. Είναι πραγματικά ένα άρτιο επιστημονικό επίτευγμα το οποίο πιστεύουμε ότι θα υπηρετήσει την ελληνική κοινωνία και την ελληνική οικονομία για τις επόμενες αρκετές δεκαετίες.

Το γεγονός ότι το κληρονομικό δίκαιο σε αυτά τα 80 χρόνια δεν αναθεωρήθηκε σχεδόν καθόλου δείχνει το πόσο αναγκαίο ήταν να γίνει αυτό που παρουσιάζουμε σήμερα. Ελπίζουμε ότι ο διάλογος που θα ακολουθήσει στη συνέχεια τις επόμενες μέρες θα μπορέσει όχι απλώς να ωφελήσει αλλά να πλουτίσει αυτή την δουλειά η οποία έχει γίνει.

Ειλικρινά οι ευχαριστίες είναι το λιγότερο που μπορώ να πως στον πρόεδρο και τα μέλη της επιτροπής, ελπίζω ότι αυτό το έργο θα βρει τη θέση που του αξίζει». 

Ιωάννης Μπούγας

Από την πλευρά του υφυπουργός Δικαιοσύνης αναφέρθηκε στο περιεχόμενο των νέων διατάξεων σημειώνοντας ότι «το ο δίκαιο οφείλει να προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες», και τόνισε ότι το νέο κληρονομικό δίκαιο» διαδραματίζει σημαντική επιρροή σε κοινωνικές σχέσεις και στην οικονομική ζωή».

Αναλυτικότερα, ο κ. Μπούγας, ανέφερε ότι: «Οι προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις στοχεύουν στη διεύρυνση της ελευθερίας του διαθέτη, στη διασφάλιση της πραγματικής του βούλησης, στην ενίσχυση της ασφάλειας των συναλλαγών και στην αξιοποίηση της περιουσίας προς όφελος της οικονομίας.

Θα αναφέρω επιγραμματικά 4 βασικούς άξονες:

1. Η Προσαρμογή της κληρονομικής διαδοχής στις σύγχρονες μορφές οικογένειας

Η σημερινή οικογενειακή πραγματικότητα δεν περιορίζεται στους στενούς συγγενικούς δεσμούς. Νέες μορφές συμβίωσης και οικογένειας δημιουργούν ουσιαστικές προσωπικές σχέσεις που το δίκαιο οφείλει να αναγνωρίσει. Η μεταρρύθμιση διευρύνει την προστασία σε πρόσωπα που, παρότι δεν είναι συγγενείς με την παραδοσιακή έννοια, αποτελούν μέρος της οικογενειακής ζωής του διαθέτη.

Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται ο σεβασμός στη βούλησή του και αντιμετωπίζονται οι σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες.

2. Ο εξορθολογισμός του θεσμού της νόμιμης μοίρας και της μετατροπής της σε ενοχική αξίωση. Με αυτόν τον τρόπο αποτρέπεται ο κατακερματισμός παραγωγικών ή επιχειρηματικών μονάδων και διευκολύνεται η ορθολογική μεταβίβαση της περιουσίας.

3. Η Κάμψη της απόλυτης απαγόρευσης των κληρονομικών συμβάσεων

Η ισχύουσα απόλυτη απαγόρευση σύναψης κληρονομικών συμβάσεων δημιουργεί σημαντικές πρακτικές δυσχέρειες, ιδίως όταν η κληρονομία περιλαμβάνει οικογενειακές επιχειρήσεις ή παραγωγικά ακίνητα.

Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο κληρονομούμενος έχει εύλογο συμφέρον να διασφαλίσει ότι η επιχείρηση ή το ακίνητο θα περιέλθει στο πρόσωπο που διαθέτει τις αναγκαίες γνώσεις, την εμπειρία ή το πραγματικό ενδιαφέρον για τη συνέχιση και περαιτέρω ανάπτυξη της παραγωγικής δραστηριότητας.

Για πρώτη φορά στην ελληνική έννομη τάξη θα επιτρέπεται η κατάρτιση κληρονομικών συμβάσεων.

Η ρύθμιση αυτή επιτρέπει την ορθολογική και έγκαιρη οργάνωση των μεταθανάτιων περιουσιακών σχέσεων, συμβάλλοντας στην αποφυγή οικογενειακών προστριβών, στον περιορισμό του κατακερματισμού περιουσιακών μονάδων και στη μείωση των δικαστικών αντιδικιών.

4. Ο Διαχωρισμός της κληρονομικής περιουσίας από την ατομική περιουσία του κληρονόμου

- Η μεταρρύθμιση με τη μεγαλύτερη επίδραση στην οικονομία

Μέχρι σήμερα, ο κληρονόμος έφερε απεριόριστη ευθύνη για τα χρέη του κληρονομουμένου. Η αβεβαιότητα αυτή είχε ως αποτέλεσμα ατέρμονες αποποιήσεις κληρονομίας, ακόμη και περιουσιών με σημαντική οικονομική αξία. Με το νέο πλαίσιο, θεσπίζεται ο απόλυτος διαχωρισμός: τα χρέη εξοφλούνται αποκλειστικά από την κληρονομία και δεν επιβαρύνουν την ατομική περιουσία του κληρονόμου.

Η αλλαγή αυτή έχει σημαντικές οικονομικές συνέπειες:

- Μείωση αποποιήσεων και επανένταξη μεγάλου όγκου περιουσίας στην οικονομική δραστηριότητα.

- Ενίσχυση της ρευστότητας του κληρονόμου και της εμπορευσιμότητας των ακινήτων, καθώς οι επενδυτές και οι αγοραστές λειτουργούν πλέον σε περιβάλλον μεγαλύτερης ασφάλειας.

- Στήριξη οικογενειακών επιχειρήσεων, που δεν κινδυνεύουν πια από άγνωστα χρέη· οι κληρονόμοι μπορούν να συνεχίσουν τη λειτουργία τους, διατηρώντας θέσεις εργασίας

- Αύξηση της παραγωγικότητας και σταθερότητα της αγοράς, μέσω της ενεργοποίησης αδρανών περιουσιών.

- Ενίσχυση των δημόσιων εσόδων από μεταβιβάσεις και επενδύσεις.

Το νέο κληρονομικό δίκαιο αποτελεί μια ουσιαστική μεταρρύθμιση με ισχυρό κοινωνικό και οικονομικό αποτύπωμα, ενισχύοντας τη σταθερότητα, την παραγωγικότητα και τη συνολική οικονομική ανάπτυξη της χώρας».