Παλαιοντολόγοι ανακάλυψαν στην Κένυα της Αφρικής το καλοδιατηρημένο απολίθωμα ενός νηπιακού κρανίου ηλικίας περίπου 13 εκατ. ετών, το οποίο ανήκε σε κάποιο κοινό πρόγονο των πιθήκων και των ανθρώπων, που ονομάσθηκε «Νιανζαπίθηκος αλέσι».
Οι πίθηκοι είναι συγγενείς των ανθρώπων (πιο στενοί οι χιμπατζήδες και οι γορίλες, πιο μακρινοί οι ουρακοτάγκοι και οι γίββωνες). Ο τελευταίος κοινός πρόγονος ανθρώπου-χιμπατζή έζησε στην Αφρική πριν από έξι έως επτά εκατ. χρόνια, οπότε και διαχωρίστηκαν εξελικτικά ο άνθρωπος και ο χιμπατζής.
Έκτοτε έχουν βρεθεί διάφορα απολιθώματα, όμως ελάχιστα είναι γνωστά για την προηγούμενη εξέλιξη των κοινών προγόνων ανθρώπων-πιθήκων πριν από δέκα εκατ. χρόνια και παλαιότερα. Τα σχετικά απολιθώματα είναι σπανιότατα και συνίστανται σε μεμονωμένα δόντια και τμήματα γνάθου. Κανένα κρανίο δεν είχε βρεθεί μέχρι σήμερα που να χρονολογείται προ 10 έως 14 εκατ. ετών.
Εξαιτίας αυτών των προβλημάτων, ήταν έως τώρα δύσκολο για τους επιστήμονες να απαντήσουν σε δύο καίρια ερωτήματα: όντως ο κοινός πρόγονος ανθρώπων-πιθήκων προερχόταν από την Αφρική και πώς έμοιαζε;
Η ανακάλυψη, για πρώτη φορά, ενός τόσο καλά διατηρημένου κρανίου, που ονομάσθηκε «Αλέσι» (από την τοπική λέξη «άλες» που σημαίνει πρόγονος), για πρώτη φορά επιτρέπει να δοθούν απαντήσεις.
Ο «Αλέσι» είχε εντοπισθεί το 2014 από τον Κενυάτη κυνηγό απολιθωμάτων Τζον Εκούζι στην περιοχή Ναπουντέτ, δυτικά της λίμνης Τουρκάνα, στη βόρεια Κένυα. Ένα γειτονικό αρχαίο ηφαίστειο πιθανώς έθαψε κάτω από τις στάχτες του το δάσος όπου κάποτε ζούσε ο «Αλέσι», επιτρέποντας έτσι τη διατήρηση του απολιθώματός του.
Οι ερευνητές ανέλυσαν εξονυχιστικά το κρανίο, που έχει μέγεθος λεμονιού, με τη βοήθεια των τρισδιάστατων ακτίνων-Χ του συγχρότρου της Γκρενόμπλ και συμπέραναν ότι ανήκε σε ένα πιθηκοειδές πλάσμα ηλικίας μόνο 16 μηνών, το οποίο αποτελεί ένα άγνωστο έως τώρα είδος, που «βαφτίσθηκε» Νιανζαπίθηκος αλέσι (Nyanzapithecus alesi).
Δεν είναι γνωστό αν το κρανίο ανήκει σε αρσενικό ή θηλυκό, ενώ εκτιμάται ότι αν είχε ζήσει για να αναπτυχθεί κανονικά, θα είχε βάρος περίπου 11,3 κιλών.
Οι επιστήμονες, με επικεφαλής τον Ιζάϊα Νένγκο του Ινστιτούτου της Λεκάνης Τουρκάνα του Πανεπιστημίου Στόνι Μπρουκ των ΗΠΑ, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature» εκτιμούν ότι ο Νιανζαπίθηκος «Αλέσι» ανήκε σε μια ομάδα πρωτευόντων που ζούσαν στην Αφρική για πάνω από δέκα εκατομμύρια χρόνια και από τους οποίους πιθανώς προήλθε ο κοινός πρόγονος ανθρώπων-πιθήκων.
Το αρχαιότερο απολίθωμα πιθήκου μέχρι σήμερα είναι μία γνάθος, που έχει βρεθεί στην Τανζανία και χρονολογείται προ 25,2 εκατ. ετών. Το αρχαιότερο καλοδιατηρημένο απολίθωμα κρανίου που είχε βρεθεί έως τώρα, είναι ηλικίας περίπου επτά εκατ. ετών και ανήκει στο Σαχελάνθρωπο του Τσαντ, ένα ανθρωπίδη πίθηκο που μάλλον βάδιζε στα δυό του πόδια.
