Κυδωνίαι
Εάν η εν Ερέσω επιτυχία ησφάλισε κατά τήν περίοδον ταύτην τάς επαναστάσας νήσους, εξ εναντίας διεκινδύνευσε τούς τε Λεσβίους καί άπαντας τούς επί τής ασιατικής παραλίας Έλληνας, καίτοι μή επαναστάντας.
Τρομοκρατία καθαρά ου μόνον ως εξουσία, αλλά καί ως όχλος, οι βάρβαροι σύστημα, ως είπομεν καί άλλοτε, είχον τήν εκδίκησιν κατά τών αθώων, όπου ουκ εφικνείτο η μάχαιρα αυτών κατά τών ενόχων.
Διά τούτο οι ομόθρησκοι τών εν τώ πυρποληθέντι δικρότω καταστραφέντων Τούρκων Λέσβιοι εζήτησαν αίμα αντί αίματος παρά τών αθώων Χριστιανών τής νήσου καί μέγα μέρος τούτων ανιλεώς έσφαξαν, εξηνδραπόδισαν καί διήρπασαν.
Δημήτριος Υψηλάντης: O μέχρις αυτοθυσίας πατριώτης του 1821
Υπό τήν αυτήν τότε υπέκυψαν συμφοράν καί οι επίσης αθώοι Κυδωνιείς, ως υποβλεπόμενοι πάντοτε, καθώς καί οι Σμυρναίοι, δι’ ούς περί αυτών είπομεν λόγους.
Αι Κυδωνίαι (Αϊβαλί τουρκιστί) εθεμελιώθησαν παρά τόν Αδραμυτικόν κόλπον τής Μικράς Ασίας περί τά τέλη τής ΙΗ’ εκατονταετηρίδος παρά πρώτου τού Έλληνος Οικονόμου.
Εξαισία εγένετο η πρόοδος τής πόλεως ταύτης, ού μόνον διότι ανέπτυξε τήν καλλιέργειαν τής ελαίας, πολλήν φιλεργίαν καί εμπορίαν, αλλά καί διότι ουδόλως κατώκουν εν αυτή βάρβαροι. Επομένως δέ πάς Έλλην εύρισκεν εκεί καί άνεσιν από τής τουρκικής μάστιγος καί ησυχίαν συνειδήσεως.
Η τουρκική βαρβαρότης τάς Κυδωνίας κατέστησε θέατρον συμφορών ανηκούστων καί μετέβαλεν εις σωρόν ερειπίων, εκδικουμένη τήν ελληνισμόν καί οφθαλμιώσα τά πλούτη τούτων.
1821: Σαν σήμερα 8 Μαΐου η μάχη στο Χάνι της Γραβιάς
Καί κατά πρώτον, άμα κινηθέντων τών Ψαρών, τετρακισχίλιοι τών βαρβάρων εσκήνωσαν έξωθεν αυτής τής πόλεως λόγω ασφαλείας δήθεν. Τό προληπτικόν τούτο μέτρον τής εν Περγάμω τουρκικής αρχής, εις ήν υπήγοντο διοικητικώς αι Κυδωνίαι, προοιώνισε τήν προσεχή αυτών τύχην.
Στίς 3 Ιουνίου 1821, οι Κυδώνιοι βλέποντες τούς βαρβάρους ετοίμους πρός επίθεσιν, απέστειλαν τόν διδάσκαλον Βενιαμίν Λέσβιον πρός τόν ναύαρχον Τομπάζην παρακαλούντες, όπως προφθάση εν τή παραλία τάς λέμβους καί σώση τόν λαόν κινδυνεύοντα.
Αι λέμβοι, ών τινες ένοπλοι υπήρχον, επλησίασαν ευθύς, οι Κυδώνιοι ήρξαντο φέρειν εις τήν ακτήν τά αδύνατα μέλη αυτών, οι Τούρκοι κωλύουσι κατά τούτων τηλεβολούσιν αι λέμβοι καί αμέσως η πόλις ανάστατος γίνεται διά τής σφαγής καί τής αιχμαλωσίας, διά τού πυρός καί τής λεηλασίας.
1821: Η πολιορκία και η παράδοση των Καλαβρύτων στους Έλληνες
Οι αγριώτεροι αλαλαγμοί τών βαρβάρων, αι ολολυγαί καί οι κοπετοί τών γυναικοπαίδων, αι φλόγες καί τών όπλων οι κρότοι μετέφερον τήν φρίκην τής σκηνής ταύτης καί πέραν τής πόλεως.
Ούτω κατεστράφη τή 3η Ιουνίου 1821, ημέρα Παρασκευή, η πόλις τών Κυδωνιών, σφαγείσα καί αιχμαλωτισθείσα κατά τό έν τρίτον, λεηλατηθείσα κατά τό όλον καί αποτεφρωθείσα κατά κράτος.
Γυναίκες, νεανίδες καί παίδες εδημοπρατήθησαν ως κτήνη εν ταίς αγοραίς τής Ασίας, κατεκλείσθησαν εν ταίς γυναικωνίτισι καί θύματα εγένοντο τής βδελυρίας τών βαρβάρων από τού ιδιώτου μέχρι τού μεγιστάνου.
Οι διασωθέντες τών Κυδωνίων μετηνέχθησαν πρώτον εις Ψαρά καί διεσκορπίσθησαν έπειτα είς τε τά άλλας τού Αιγαίου νήσους.
